Dutch; noten en leessuggesties

Bronnen, noten en leessuggesties

These notes have been translated by the talented Kim Liebrand, as I do not know any dutch. If there are any mistakes, please let me know in english in the comments below and I will try to fix it. 

Hoofdstuk 1

De geschiedenis van Tsjerski en de rest van Oost-Siberië is enorm interessant, net als de ontwikkeling van de stad na de val van de Sovjet- Unie. Een nieuwsbericht van Associated Press over de tijd na de val: ‘Isolated Siberian town shrivels after Soviet era’ (2011), http://www. foxnews.com/world/2011/01/08/isolated-siberian-town-shrivels-soviet- era.html.

De website van het onderzoeksstation: http://terrychapin.org/station. html.

Er zijn een heleboel boeken geschreven over mammoeten, hun evolutie, ecologie en hun verhouding tot de vroege mens. Een goed overzichtswerk is Lister, A., Bahn, P.: Mammoths – Giants of the Ice Age (2007) Londen, Frances Lincoln.

Neanderthalers gebruikten de botten van mammoeten om huizen mee te bouwen. Het onderzoek is samengevat in een nieuwsbericht: ‘Neanderthal home made of mammoth bones discovered in Ukraine’ (2011), Quaternary International, volume 247, p. 1-362, http://phys.org/ news/2011-12-neanderthal-home-mammoth-bones-ukraine.html.

Nikita en Sergej Zimovs wetenschappelijke artikel waarin ze proberen te berekenen hoeveel dieren er op de steppe leefden, en dat vergelijken met de populatie in Afrika: ‘Mammoth steppe: a high-productivity phenomenon’ (4 december 2012), Quaternary Science Reviews, volume 57, p. 26-45, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S0277379112003939.

Wanneer de eerste mensen naar Siberië kwamen is vastgesteld met de kol-14-methode: ‘The Yana RHS Site: Humans in the Arctic Before the Last Glacial Maximum’ (2004), Science, http://science.sciencemag.org/ content/303/5654/52.

Met regelmaat worden er wetenschappelijke artikelen gepubliceerd over de vraag wat er eigenlijk met de mammoet is gebeurd. Zoals dit in Science: ‘Abrupt warming events drove Late Pleistocene Holarctic megafaunal turnover’ (23 juli 2015), http://science.sciencemag.org/ content/349/6248/602.

Beth Shapiro schrijft over het uitsterven van de mammoet in het wetenschappelijke artikel ‘Pattern of extinction of the woolly mammoth in Beringia’ (2012), Nature Communications, volume 3, http://www. nature.com/ncomms/journal/v3/n6/abs/ncomms1881.html.

Zie ook: ‘Life and extinction of megafauna in the ice-age Arctic’ (2015), pnas, volume 112, nummer 46, http://www.pnas.org/content/112/46/ 14301.full.

De vraag in hoeverre mammoeten in de tijd leefden waarin de piramides werden gebouwd duikt vaak op het internet op en ik heb een heleboel verschillende antwoorden gelezen. Mijn redenering is als volgt: De laatste mammoeten zijn ongeveer 4000 jaar geleden uitgestorven
en de piramides van Gizeh waren klaar rond 2560 voor Christus, dat
wil zeggen iets langer dan 4500 jaar geleden. Toen waren er dus geen mammoeten meer op het vasteland, alleen nog maar op geïsoleerde eilanden. Zie: Vartanyan et al., ‘Radiocarbon Dating Evidence for Mammoths on Wrangel Island, Arctic Ocean, until 2000 BC’ (1995), Radiocarbon, volume 37, https://journals.uair.arizona.edu/index.php/ radiocarbon/article/viewFile/1640/1644.

De handel in mammoetslagtanden gebeurt zowel openlijk als in
het geheim. De schatting van 60 ton komt uit een nieuwsbericht in National Geographic, dat zeer lezenswaardig is en fantastische foto’s bevat: ‘Of Mammoths and Men’ (2013), http://ngm.nationalgeographic. com/2013/04/125-mammoth-tusks/larmer-text.

Beth Shapiro heeft een boek geschreven over de mogelijkheid om een mammoet opnieuw tot leven te wekken en beschrijft daarin onder andere precies hoe onderzoekers oud DNA in elkaar puzzelen: How to clone a mammoth: The science of de-extinction, Princeton University Press 2015.

Sequentie van de mammoet in het Naturhistoriska riksmuseet: ‘Complete genomes reveal signatures of demographic and genetic declines in the woolly mammoth’ (2015), Current Biology, 25, 1395-1400.

Hoofdstuk 2

Permafrost Kingdom heeft niet echt een goede website. Maar op de toeristenpagina van de regio staat een galerij met foto’s van de bevroren grotten: http://www.yakutiatravel.com/photo-galery/permafrost- kingdom.

Het wetenschappelijke artikel waarin de mammoetkop en de manier waarop die is gevonden worden beschreven: ‘The Yukagir Mammoth: Brief History, 14c dates, individual age, gender, size, physical and environmental conditions and storage’ (2006), Scientific Annals, School of Geology Aristotle University of Thessaloniki, volume 98, p. 299-314, http://geolib.geo.auth.gr/index.php/sasg/article/view/7524/7281.

Drie artikelen over de drie mammoetjongen, met foto’s ervan:
Lyuba: ‘Ice Baby’ (mei 2009), National Geographic, http://ngm. nationalgeographic.com/2009/05/mammoths/mueller-text.
Zhenya: ‘“Zhenya” Mammoth Find In North Russia, Biggest In 100 Years, Made By 11-Year-Old Evgeny Salinder’ (oktober 2012), Huffington Post, http://www.huffingtonpost.com/2012/10/04/zhenya-mammoth-find- russia_n_1940791.html.

Dina: ‘Woolly mammoth: Secrets from the ice’ (april 2012), BBC, http://www.bbc.co.uk/nature/17525074.

Dolly, het eerste gekloonde schaap, werd op 5 juli 1996 geboren. De leidende onderzoekers achter het experiment waren Ian Wilmut
en Keith Campbell van het Roslin Institute in Schotland. Het wetenschappelijke artikel over het experiment: ‘Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells’ (1997), Nature, volume 385, nummer 6619, p. 810-813, http://www.nature.com/nature/journal/v385/ n6619/abs/385810a0.html.

Overzicht van het tijdschrift Nature over het schandaal rond Hwang Woo-suk: http://www.nature.com/news/specials/woo-suk-hwang- revisited-1.14521.

Voorbeelden van kritiek op de pogingen om levende cellen te vinden: ‘Cloning a Woolly Mammoth: Good Science or Vanity Project? (14 maart 2012), Slate, http://www.slate.com/blogs/future_tense/2012/03/14/ cloning_a_woolly_mammoth_hwang_woo_suk_and_other_scientists_ attempt_to_revive_exinct_species_.html.

Akira Iritani’s uitspraak dat hij in 2016 een mammoet zou gaan klonen: ‘The first mammoth cloning experiment is officially underway’ (januari 2011), Gizmodo, http://io9.gizmodo.com/5735293/the-first-mammoth- cloning-experiment-is-officially-underway.

En: ‘Mammoth “could be reborn in four years”’ (januari 2011), The Telegraph, http://www.telegraph.co.uk/news/science/science- news/8257223/Mammoth-could-be-reborn-in-four-years.html.

Wat betreft de mogelijkheid om levende cellen te vinden, zie ook: ‘Will we ever clone a mammoth?’ (juni 2012), BBC, http://www.bbc.com/ future/story/20120601-will-we-ever-clone-a-mammoth.

De website van het laboratorium van George Church: http://arep.med. harvard.edu/gmc/

Er is veel geschreven over de CRISPR-Cas9-techniek. Dit is een goed onderzoek naar de betekenis ervan voor verschillende soorten: ‘Welcome to the CRISPR zoo’ (maart 2016), Nature News, http://www. nature.com/news/welcome-to-the-CRISPR-zoo-1.19537?WT.mc_ id=TWT_NatureNews.

De Chinese studie waarin voor het eerst genetische manipulatie bij menselijke embryo’s werd aangetoond: Huang et al.: ‘CRISPR/Cas9- mediated gene editing in human tripronuclear zygotes’ (mei 2015), Protein & Cell, volume 6, nummer 5, p. 363-372, http://link.springer. com/article/10.1007%2Fs13238-015-0153-5.

George Church heeft nog steeds geen wetenschappelijke studie gepubliceerd waarin wordt aangetoond dat hij veertien mammoetgenen in het DNA van een olifant heeft weten in te brengen. Hij heeft daarentegen wel over het experiment verteld in verschillende interviews, met mij en met anderen. Gebaseerd op zijn eerdere werk kies ik ervoor zijn beweringen te geloven: ‘Mammoth genomes provide recipe for creating Arctic elephants’ (mei 2015), Nature News, http://www.nature.com/news/mammoth-genomes-provide-recipe-for- creating-arctic-elephants-1.17462.

Er zijn meerdere studies waarbij is onderzocht welke verschillende effecten genen bij mammoeten zouden kunnen hebben en er zijn experimenten gedaan met hemoglobine van mammoeten die bij lage temperaturen werkt Cooper et al., ‘Substitutions in woolly mammoth hemoglobin confer biochemical properties adaptive for cold tolerance’ (mei 2010), Nature Genetics, volume 42, p. 536-540, http://www.nature. com/ng/journal/v42/n6/full/ng.574.html.

Hofreiter et al., ‘Nuclear Gene Indicates Coat-Color Polymorphism in Mammoths (juli 2006), Science, volume 313, nummer 5783, p. 62, http://science.sciencemag.org/content/313/5783/62.

Schuster et al.: ‘Elephantid Genomes Reveal the Molecular Bases of Woolly Mammoth Adaptations to the Arctic’ (juli 2015), Cell Reports, volume 12, nummer 2, p. 217-228, http://www.cell.com/cell-reports/ abstract/S2211-1247(15)00639-7.

Geïnduceerde pluripotente stamcellen zijn voor het eerst gemaakt in 2006 door Shinya Yamanaka, een doorbraak die ertoe leidde dat hij in 2012 de Nobelprijs voor de geneeskunde kreeg. Takahashi & Yamanaka: ‘Induction of Pluripotent Stem Cells from Mouse Embryonic and Adult Fibroblast Cultures by Defined Factors’ (augustus 2006), Cell, volume 126, nummer 4, p. 663-676, http://www.cell.com/cell/abstract/S0092- 8674(06)00976-7.

De IUCN over Aziatische olifanten: http://www.iucnredlist.org/details/ 7140/0.

Hoofdstuk 3

Virussen die 30.000 jaar in het ijs van Siberië hebben gezeten (een van de vele studies waarbij oude virussen zijn gevonden): Claverie et al., ‘Thirty- thousand-year-old distant relative of giant icosahedral DNA viruses with a pandoravirus morphology’ (maart 2014), pnas, volume 111, nummer 11, p. 4274-4279, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3964051/.

Bevroren cellen van planten, ook die 30.000 jaar oud en in Siberië gevonden: Gilichinsky et al., ‘Regeneration of whole fertile plants from 30,000-y-old fruit tissue buried in Siberian permafrost’ (februari 2012), pnas, volume 109, nummer 10, p. 4008-4013, http://www.ncbi.nlm.nih. gov/pmc/articles/PMC3309767/.

Berendiertjes (Tardigrada) overleven bijna alles, het zijn ongelofelijk fascinerende dieren. Een overzicht in: Encyclopedia of Life: http://eol.org/pages/3204/overview.

Een portret van Stewart Brand en een greep uit de dingen die hij in zijn leven heeft gedaan: ‘Stewart Brand’s Whole Earth Catalog, the book that changed the world’ (mei 2013), The Guardian, https://www.theguardian. com/books/2013/may/05/stewart-brand-whole-earth-catalog.

Website van The Long Now foundation: http://longnow.org.

Website van Revive & Restore. Hier is onder andere informatie te vinden over de verschillende wetenschappelijke symposia die ze hebben georganiseerd en over de projecten die ze steunen: http://reviverestore. org.

Stewart Brand heeft zelf veel geschreven en gesproken over de noodzaak van het opnieuw tot leven wekken van dieren. Zijn TED-lezing: ‘The dawn of de-extinction, are you ready?’ (februari 2013), https://www. ted.com/talks/stewart_brand_the_dawn_of_de_extinction_are_you_ ready?language=en.

En ‘Rethinking extinction’ (april 2015), Aeon, https://aeon.co/essays/ we-are-not-edging-up-to-a-mass-extinction.

Website met beelden van dieren die de afgelopen 100 jaar zijn uitgestorven: http://www.davidwolfe.com/animals-extinct-in-100- years/.

Lijst van de IUCN met bedreigde en uitgeroeide diersoorten: http:// www.iucnredlist.org.

Er is geen consensus over de hoeveelheid soorten op aarde, maar een van de laatste grote studies wijst in de richting van 8,7 miljard +/-1,3 miljoen: Mora et al., ‘How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?’ (augustus 2011), Plos Biology, http://journals.plos.org/ plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1001127.

Een goed overzicht van de vijf grote periodes van massale sterfte is: ‘Big Five mass extinction events’ (oktober 2014), BBC, http://www.bbc.co.uk/ nature/extinction_events.

Voor de twee meest recente periodes van massale sterfte en een discussie rond de vraag in hoeverre de mens verantwoordelijk is voor de zesde periode kan ik het volgende boek van Elizabeth Kolbert aanraden: The sixth extinction (februari 2014), Henry Holt & Co.

Een schatting van het aantal soorten dat is uitgestorven door toedoen van de mens: Newbold et al., ‘Global effects of land use on local terrestrial biodiversity’ (april 2015), Nature, volume 520, p. 45-50, http:// www.nature.com/nature/journal/v520/n7545/abs/nature14324.html.

Er zijn een paar studies waarin erop wordt gewezen dat het landbouwareaal zal krimpen, bijvoorbeeld: Ausubel et al., ‘Peak Farmland and the Prospect for Land Sparing’ (december 2012), http:// phe.rockefeller.edu/docs/PDR.SUPP%20Final%20Paper.pdf.
En Villoria et al.: ‘The Effects of Agricultural Technological Progress on Deforestation: What Do We Really Know?’ (februari 2014), Applied Economic Perspectives and Policy, volume 36, nummer 2, p. 211-237, http://aepp.oxfordjournals.org/content/36/2/211.short.

Andere studies waarschuwen ervoor dat de cultiveerbare grond op zal raken, wat catastrofale gevolgen zal hebben. Bijvoorbeeld: ‘Soil security: solving the global soil crisis’ (november 2013), Koch et al., Global
Policy, volume 4, nummer 4, p. 434-441, http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1111/1758-5899.12096/abstract.

De terugkeer van bossen in Europa: ‘Returning forests analyzed with the forest identity’ (augustus 2006), Kauppi et al., pnas, volume 103, nummer 46, p. 17574-17579, http://www.pnas.org/content/103/46/17574. full.

En een nieuwsbericht over de situatie in de VS: ‘New England sees a return of forests, wildlife’ (augustus 2013), The Boston Globe, https://www.bostonglobe.com/metro/2013/08/31/new-england-sees- return-forests-and-wildlife/lJRxacvGcHeQDmtZt09WvN/story.html.

Hoofdstuk 4

Er is veel geschreven over Martha en haar leven en dood. Bijvoorbeeld: The passenger pigeon, The Smithsonian Institute, http://www.si.edu/ Encyclopedia_SI/nmnh/passpig.htm.
En ‘100 Years After Her Death, Martha, the Last Passenger Pigeon,
Still Resonates’ (september 2014), Smithsonian magazine, http://www. smithsonianmag.com/smithsonian-institution/100-years-after-death- martha-last-passenger-pigeon-still-resonates-180952445/?no-ist.

Er is ook ontzettend veel geschreven over trekduiven. Als je nieuwsgierig bent is er bijvoorbeeld het boek A feathered river across the sky (januari 2014) van Joel Greenberg, http://bloomsbury.com/us/a-feathered-river- across-the-sky-9781620405345/.

Over de dodo (Raphus cucullatus) is ook een heleboel geschreven. Een artikel waarin ook wordt vermeld dat veel Europese wetenschappers dachten dat de vogel nooit had bestaan, is: ‘Dead as a dodo: the fortuitous rise to fame of an extinction icon’ (september 2008), Turvey et al., Historical Biology: An International Journal of Paleobiology, volume 20, nummer 2, p. 149-163.

Georges Cuvier was een interessante onderzoeker. Voor wie zijn originele werk over mammoetfossielen wil lezen: Mémoires sur les espèces d’éléphants vivants et fossiles (het werd in 1796 in het openbaar door hem voorgelezen en werd pas in 1800 gepubliceerd).

De website van het project van Ben Novak: https://pgl.soe.ucsc.edu. Ben Novaks TED-lezing: https://www.youtube.com/ watch?v=rUoSjgZCXhc.

Het type cellen dat Ben gaat veranderen wordt primordial germ cell genoemd en die zijn veel bij vogels bestudeerd. Een van de laatste doorbraken op dat gebied vond plaats in het Roslin Institute in Schotland – hetzelfde instituut dat het schaap Dolly heeft gekloond: ‘Cryopreservation of specialized chicken lines using cultured primordial germ cells’ (februari 2016), Nandi et al., Poultry Science, http://ps.oxfordjournals.org/content/early/2016/04/14/ps.pew133.

De eerste studie waarbij is geprobeerd om genetische aanpassingen aan dit type cellen te maken: ‘Germline Gene Editing in Chickens by Efficient CRISPR-Mediated Homologous Recombination in Primordial Germ Cells’ (april 2016), Dimitrov et al., PLOSone, http://journals.plos. org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154303.

De eerste genetisch gemanipuleerde plant, een antibioticaresistente tabaksplant: ‘Expression of bacterial genes in plant cells’ (augustus 1983), Fraley et al., pnas, volume 80, p. 4803-4807, http://www.pnas. org/content/80/15/4803.full.pdf.

Genetisch gemodificeerde bacteriën worden gebruikt om geneesmiddelen te produceren, bijvoorbeeld insuline: ‘Protein therapeutics: a summary and pharmacological classification’ (januari 2008), Leader et al., Nature Reviews Drug Discovery, volume 7, p. 21-39, http://www.nature.com/nrd/journal/v7/n1/full/nrd2399.html.

‘Therapeutic insulins and their large-scale manufacture’ (december 2004), Walsh Applied Microbiology and Biotechnology, volume 67, nummer 2 p. 151-159, http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00253 -004-1809-x.

Insecten die resistent worden tegen Bt-gewassen: ‘Insect resistance to Bt crops: lessons from the first billion acres’ (juni 2013), Tabashnik et al., Nature Biotechnology, volume 31, p. 510-521, http://nature.com/nbt/ journal/v31/n6/full/nbt.2597.html.

Studie die de bekende informatie samenvat over gezondheidseffecten bij mensen van het eten van GMO-gewassen: ‘Published GMO studies find no evidence of harm when corrected for multiple comparisons’ (januari 2016), Panchin et al., Critical Reviews in Biotechnology, http://www. tandfonline.com/doi/pdf/10.3109/07388551.2015.1130684.

Het patent op een aantal GMO-gewassen loopt af: ‘As patents expire farmers plant generic GMOs’ (juli 2015), mit Technology Review, https:// www.technologyreview.com/s/539746/as-patents-expire-farmers-plant- generic-gmos/.

Gouden rijst. Het eerste wetenschappelijke artikel werd in 2000 gepubliceerd: ‘Engineering the provitamin A (beta-carotene) biosynthetic pathway into (carotenoid-free) rice endosperm’ (januari 2000), Ye et al., Science, volume 287, p. 303-305, http://science. sciencemag.org/content/287/5451/303.

Hoofdstuk 5

Het wetenschappelijke artikel over het klonen van Celia: ‘First birth of an animal from an extinct subspecies (Capra pyrenaica pyrenaica) by cloning’ (april 2009), Folch et al., Theriogenology, volume 71, p. 1026-34, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19167744.

Alberto’s TED-lezing over de bucardo en hun experiment: ‘The first De-extinction’ (april 2013), http://tedxtalks.ted.com/video/The-First- De-extinction-Alberto.

Het gekloonde schaap Dolly werd naar Dolly Parton vernoemd: ‘Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells’ (februari 1997), Wilmut et al., Nature, volume 385, p. 810-13, http://www.nature.com/ nature/journal/v385/n6619/abs/385810a0.html.

Er zijn meerdere artikelen gepubliceerd die kritisch zijn over de pogingen om de bucardo opnieuw tot leven te wekken, bijvoorbeeld: ‘The Arguments against Cloning the Pyrenean Wild Goat’ (december 2014), Garcia-Gonzales, Conservation Biology, volume 28, nummer 6,
p. 1445-46, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cobi.12396/abstract.

Hoofdstuk 6

De naam van de noordelijke witte neushoorn (Ceratotherium simum) is gecompliceerd. De populairste verklaring is dat de naam een verkeerde vertaling is van de naam die de Boeren aan de neushoorn gaven. Die noemden hem wyd muil, wat brede of stompe bek betekent, maar ‘wyd’ werd door de Britten als ‘wit’ geïnterpreteerd. Als je je in de naam van de neushoorn wilt verdiepen, kan ik het volgende artikel aanraden: ‘Why the name of the white rhinoceros is not appropriate’ (2003), Kees Rookmaaker Pachyderm, volume 34, s. 88-93, http://www.rhinoresourcecenter.com/pdf_files/117/1175858144.pdf.

De illegale jacht en de hoge prijzen van neushoornivoor: ‘Gold, Cocaine Or Rhino Horn?’ (mei 2015), I fucking love science, http://www.iflscience.com/plants-and-animals/which-most-valuable- gold-cocaine-or-rhino-horn/.

Website van de Frozen Zoo in San Diego: http://institute.sandiegozoo. org/resources/frozen-zoo®.

Oliver Ryders artikel over het opnieuw tot leven wekken van uitgestorven diersoorten: ‘Designing the destiny of biological diversity’(2013), Centre for humans and nature, http://www.humansandnature. org/conservation-extinction-oliver-ryder.

Oliver Ryders TED-lezing: ‘Genetic rescue and biodiversity banking’ (mei 2013), http://tedxtalks.ted.com/video/Genetic-rescue-and-biodiversity.

Stamcellen – zie referenties in hoofdstuk 2.

De website van het laboratorium van Jeanne Loring: http://www. scripps.edu/loring/.

Het wetenschappelijke artikel waarin staat hoe ze erin zijn geslaagd stamcellen van de witte neushoorn te maken: ‘Generation of Induced Pluripotent Stem Cells from Mammalian Endangered Species’ (2015), Ben-Nun et al., Cell programming, volume 1330, p. 101-109, http://link.springer.com/protocol/10.1007/978-1-4939-2848-4_10.

De Chinese studie waarin wordt beweerd dat ze erin zijn geslaagd muizenzaadcellen in een vroeg stadium te maken: ‘Complete Meiosis from Embryonic Stem Cell-Derived Germ Cells In Vitro’ (maart 2016), Zhou et al., Cell Stem Cell, volume 18, p. 330-340, http://www.cell.com/ cell-stem-cell/abstract/S1934-5909(16)00018-7.

Kritiek op de studie: ‘Researchers claim to have made artificial mouse sperm in a dish’ (maart 2016), Nature News, http://www.nature.com/ news/researchers-claim-to-have-made-artificial-mouse-sperm-in-a- dish-1.19453.

Experiment waarbij onderzoekers erin zijn geslaagd een met uitsterven bedreigd dier te insemineren met zaadcellen die twintig jaar lang ingevroren zijn geweest: ‘Recovery of gene diversity using long-
term cryopreserved spermatozoa and artificial insemination in the endangered black-footed ferret’ (augustus 2015), Howard et al., Animal Conservation, volume 9, p. 102-111, http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1111/acv.12229/abstract.

Samenvatting van de mogelijkheid om menselijke eicellen te maken van stamcellen: ‘Human primordial germ cells in a dish’ (januari 2015), Baumann Nature Reviews Molecular Cell Biology, volume 16, http://www.nature.com/nrm/journal/v16/n2/full/nrm3945.html.

Het meest recente wetenschappelijke artikel van Jeanne en Oliver vat hun toekomstplannen met de witte neushoorn samen: ‘Rewinding
the process of mammalian extinction’ (mei 2016), Saragusty et al., Zoo Biology, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/zoo.21284/abstract.

Het bedrijf dat genetisch gemodificeerde varkens en koikarpers wil gaan verkopen heet BGI: ‘Gene-edited “micropigs” to be sold as pets at Chinese institute’ (september 2015), Nature News, http://www.nature. com/news/gene-edited-micropigs-to-be-sold-as-pets-at-chinese- institute-1.18448.

Samenvatting van CRISPR voor de modificatie van huisdieren: ‘Welcome to the CRISPR zoo’ (maart 2016), Nature news, http://www.nature.com/news/welcome-to-the-crispr-zoo-1.19537.

Hoofdstuk 7

De website van Phil Seddon: http://www.otago.ac.nz/zoology/staff/ otago008934.html.

Phil Seddons wetenschappelijke artikel over het kiezen van kandidaten om opnieuw tot leven te wekken: ‘Reintroducing resurrected species: selecting DeExtinction candidates’ (maart 2014), Seddon et al., Trends in ecology and evolution, volume 29, p. 140-147, http://www.cell.com/ trends/ecology-evolution/fulltext/S0169-5347(14)00021-4.

Genetische reddingsacties: ‘Genetic rescue to the rescue’ (november 2014), Whiteley et al., Trends in Ecology & Evolution, volume
30, p. 42-49, https://www.researchgate.net/profile/Andrew_ Whiteley/publication/268821953_Genetic_rescue_to_the_rescue/ links/548a3b990cf2d1800d7aa99d.pdf.

De reuzenschildpadden in de Indische Oceaan: ‘Assessing the Potential to Restore Historic Grazing Ecosystems with Tortoise Ecological Replacements’ (juni 2013), Griffiths et al., Conservation Biology, volume 27, p. 690-700, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cobi.12087/ abstract.

Het interview in Wired met Maura O’Connor: ‘Biologists Could Soon Resurrect Extinct Species. But Should They?’ (september 2015), Wired, http://www.wired.com/2015/11/biologists-could-soon-resurrect-extinct- species-but-should-they/.

Maura O’Connors boek heet Resurrection Science (september 2015), uitgegeven door Martin’s Press.

Interessante reportage over de kattenexperimenten in New Orleans: ‘Where cat glow green: weird feline science in New Orleans’ (november 2013), The Verge, http://www.theverge.com/2013/11/6/4841714/where- cats-glow-green-weird-feline-science-acres-in-new-orleans.

Wetenschappelijk artikel over de gekloonde wilde kat: ‘Birth of African Wildcat cloned kittens born from domestic cats’ (oktober 2004), Gómez et al., Cloning Stem cells, volume 6, p. 247-58, http://www.ncbi.nlm.nih. gov/pubmed/15671671.

Er zijn verschillende pogingen gedaan om met uitsterven bedreigde dieren te klonen:
Banteng: ‘Collaborative Effort Yields Endangered Species Clone’ (april 2003), Advanced Cell Technology, http://www.prnewswire.com/news-releases/collaborative-effort-yields-endangered-species- clone-70813392.html.

Gaur: ‘Cloning of an endangered species (Bos gaurus) using interspecies nuclear transfer’ (2000), Lanza et al., Cloning, volume 2, nummer 2, http://media.longnow.org/files/2/REVIVE/Cloning%20of%20an%20 Endangered%20Species.pdf.

Moeflon: ‘Genetic rescue of an endangered mammal by cross-species nuclear transfer using post-mortem somatic cells’ (oktober 2001), Loi et al., Nature Biotechnology, volume 19, p. 962-4, http://www.ncbi.nlm.nih. gov/pubmed/11581663.

Een samenvatting van de wetenschappelijke stand van zaken rondom het maken van klonen tussen verschillende soorten: ‘Interspecies somatic cell nuclear transfer: advancements and problems’ (oktober 2013), Lagutina et al., Cell Reprogramming, volume 15, p. 374-84, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24033141.

Een goed populair-wetenschappelijk artikel over de mogelijkheden van klonen om met uitsterven bedreigde dieren te helpen: ‘Will cloning ever save endangered animals?’ (maart 2013), Jabr, Scientific American, http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=cloning- endangered-animals.

Hoofdstuk 8

De website van de koraalkwekerij in Australië: http://www.aims.gov.au/ seasim-coral-spawning-activities.

De website van Madeleine van Oppen: http://data.aims.gov.au/staffcv/ jsf/external/view.xhtml;jsessionid=447C951DF26A2B6D5ACA6FA8444 FFE5C?partyId=100000442.

Layla en leukemie: ‘Leukaemia success heralds wave of gene-editing therapies’ (november 2015), Nature News, http://www.nature.com/news/ leukaemia-success-heralds-wave-of-gene-editing-therapies-1.18737.

Samenvatting van de mogelijkheden rond het gebruik van genetische manipulatie bij het behoud van dieren: ‘Ecology: Gene tweaking for conservation’ (september 2013), Thomas et al., Nature, volume 501, p. 485-486, http://www.nature.com/news/ecology-gene-tweaking-for- conservation-1.13790.

Samenvatting van de bijeenkomst die Long Now in april 2015 organiseerde voor genetici en conservatiebiologen: Case studies, http:// reviverestore.org/case-studies/.

Zweedse reportage over gene drives: ‘Nu kan vi styra över domedagsgenen’ (november 2015), Snaprud, Forskning & Framsteg, http://fof.se/tidning/2015/10/artikel/nu-kan-vi-styra-over- domedagsgenen.

Pogingen tot bescherming tegen gene drives die zich verspreiden: ‘Safeguarding CRISPR-Cas9 gene drives in yeast’ (november 2015), DiCarlo et al., Nature Biotechnology, volume 33, p. 1250-1255, http:// www.nature.com/nbt/journal/v33/n12/full/nbt.3412.html.

Een interessant artikel over de mogelijkheden en de risico’s bij het gebruik van synthetische biologie om ecologische problemen op
te lossen: ‘Synthetic Biology and Conservation of Nature: Wicked Problems and Wicked Solutions’ (april 2013), Redford et al., PLOS Biology, http://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal. pbio.1001530.

Hoofdstuk 9

De website van het kastanjeproject: http://www.esf.edu/chestnut/.

De website van William Powells: http://www.esf.edu/EFB/powell/. Williams TED-lezing: ‘Reviving the American forest with the American chestnut’ (april 2013), http://tedxtalks.ted.com/video/Reviving-the- American-forest-wi.

Een artikel van William over de kastanje: ‘The American Chestnut’s Genetic Rebirth’ (maart 2014), Scientific American, http://www. scientificamerican.com/article/the-american-chestnut-genetic-rebirth/.

Wetenschappelijk artikel over de aangepaste kastanjes: ‘Improving Rooting and Shoot Tip Survival of Micropropagated Transgenic American Chestnut Shoots’ (februari 2016), Oakes et al., HortScience, volume 51, p. 171-176, http://hortsci.ashspublications.org/ content/51/2/171.short.

Reportage over het opnieuw tot leven wekken van een heel bos: ‘Resurrecting A Forest’ (november 2013), The Loom, http://phenomena. nationalgeographic.com/2013/03/11/resurrecting-a-forest/.

Artikel van Johanna Witzell over het gebruik van ongevaarlijke schimmels als bescherming tegen plantenziektes: ‘Ecological Aspects of Endophyte-Based Biocontrol of Forest Diseases’ (oktober 2013), Witzell et al., Advances in Endophytic Research, p. 321-333, http://link.springer.com/chapter/10.1007/978-81-322-1575-2_17.

Wetenschappelijk artikel over genetische bescherming tegen de essentaksterfte: ‘Genetic resistance to Hymenoscyphus pseudoalbidus limits fungal growth and symptom occurrence in Fraxinus excelsior’ (juli 2011), McKinney et al., Forest Pathology, volume 42, p. 69-74, http:// onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1439-0329.2011.00725.x/abstract.

De ziekte die de beuken bedreigt heet Phytophthora. Dit is een samenvatting van de manier waarop die de bossen van Europa beïnvloedt: ‘Recent developments in Phytophthora diseases of trees and natural ecosystems in Europe’ (2006), Brasier et al., Proceedings of the Third International IUFRO Working Party, (S07.02.09), Meeting: Progress in Research on Phytophthora Diseases of Forest Trees, http://www.forestry.gov.uk/pdf/Phytophthora_Diseases_Chapter01. pdf/$FILE/Phytophthora_Diseases_Chapter01.pdf.

Hoofdstuk 10

Het verhaal over hoe Hermann Göring persoonlijk zijn Heckrunderen doodschoot komt van de Nederlandse onderzoeker Clemens Dressen, die de gebroeders Heck heeft bestudeerd. Hij heeft het volgende geschreven: ‘Back-breeding the aurochs: the Heck brothers, National Socialism and imagined geographies for nonhuman Lebensraum’. Hoofdstuk in het boek Hitler’s Geographies (2016), P. Giaccaria and C. Minca, University of Chicago Press.

Meer over de geschiedenis van de oeros in Polen staat in History of the aurochs (Bos taurus primigenius) in Poland (april 1995), Rokosz Animal Genetic Resources Information, volume 16, http://journals.cambridge. org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=8280392&fileId =S1014233900004582.

Het Zweedse artikel van het museum Livrustkammaren over hun oeroshoorn: ‘Uroxehornet ett eftertraktat Livrutskammarföremål’ (juni 2011), Livrustkammarens Vänner Medlemsblad, http://livrustkammaren. se/sites/livrustkammaren.se/files/medlemsblad203620juni2020111.pdf.

Een samenvatting van de experimenten van de gebroeders Heck, inclusief citaten van de beide broers waarin ze zeggen hoe goed ze hun experimenten gelukt vonden, staat in: History, Morphology and Ecology

of the Aurochs (Bos primigenius) (2002), Van Vuure, http://members. chello.nl/~t.vanvuure/oeros/uk/lutra.pdf.

De website van True Nature Foundation: http://www.truenaturefoundation.org.

Henri Kerkdijk-Ottens TED-lezing over zijn project: ‘Restoring Europe’s wildlife with aurochs and others’ (april 2013), http://tedxtalks.ted.com/ video/Restoring-europes-wildlife-with.

Artikel over de runderen op Chillingham Castle: ‘A viable herd of genetically uniform cattle’ (januari 2001), Visscher et al., Nature, volume 409, http://www.nature.com/nature/journal/v409/n6818/abs/409303a0. html.

Artikel over de quagga. ‘The Quagga and Science: What Does the Future Hold for This Extinct Zebra?’ (2013), Heywood, Perspectives in Biology and Medicine, volume 56, http://muse.jhu.edu/article/509324.

Hoofdstuk 11

Uffe Gjøl Sørensens Deense samenvatting van het project in Lille Vildmose: ‘Vildokserne ved Lille Vildmose 2003-2010. Status rapport med anbefalinger til projektets forvaltning’ (2010), UG Sørensen Consult, http://naturstyrelsen.dk/media/nst/attachments/lille_vildmose_ anbefalinger_for_naturpleje1.pdf.

Zweedse reportage over rewilding: ‘Förvilda Europa’ (mei 2012), Nyström, Forskning & Framsteg, http://fof.se/tidning/2012/4/forvilda- europa.

Scriptie over rewilding in Zweden: ‘“Återförvilda” Sverige? En studie av rewilding som strategi för att bevara kulturlandskapet och gynna biologisk mångfald’ (2014), Pettersson, Examensarbete för kandidatexamen i Globala studier Vårterminen 2014, http://nordensark. se/media/1341/examensarbete-rewildinghannapettersson.pdf.

De effecten van wilde zwijnen in het bos: ‘Vildsvinens effekter i
skogen Ekologiska och ekonomiska konsekvenser av vildsvinens
(Sus scrofa) återetablering i Sverige’ (2013), Dück, Institutionen för biologisk grundutbildning, Uppsala universitet, http://files.webb.uu.se/ uploader/271/BIOKand-13-025-Duck-Lovisa-Uppsats.pdf.

Er zijn verschillende reportages over de wisenten die in de Karpaten zijn uitgezet. The Guardian schreef over de eerste keer: ‘Return of the European bison’ (mei 2014), The Guardian, http://www.theguardian. com/environment/2014/may/21/-sp-european-bison-europe-romania- carpathian-mountains.

Een persbericht van de organisatie toen de hekken opengingen en de wisenten vrij konden gaan rondlopen: ‘European bison now roaming the Tarcu Mountains in the Southern Carpathians’ (juni 2015), Rewilding Europe, https://www.rewildingeurope.com/news/28-european-bison- now-roaming-the-tarcu-mountains-in-the-southern-carpathian/.

Persbericht van de organisatie over hun oerossen, die in Kroatië grazen: ‘Second generation of Tauros now grazing in Lika Plains’ (juni 2016), Rewilding Europe, https://www.rewildingeurope.com/news/second- generation-of-tauros-now-grazing-in-lika-plains/.

Een fantastische reportage over rewilding en de Oostvaardersplassen: ‘Recall of the wild’ (december 2012), Kolbert, The New Yorker, http:// www.newyorker.com/magazine/2012/12/24/recall-of-the-wild.

Kritische Zweedse reportage over de problemen in de Oostvaarders- plassen: ‘Holländskt naturexperiment slutade i katastrof ’ (september 2012), Svensk Jakt, http://svenskjakt.se/start/Nyheter/2012/09/ hollandskt-naturexperiment-slutade-i-katastrof/.

Informatie van Yellowstone National Park over de wolven en hun effecten: ‘Wolf Reintroduction Changes Ecosystem’, http://www. yellowstonepark.com/wolf-reintroduction-changes-ecosystem/.

Reportage over de wolven in Denemarken: ‘Research project reveals the secrets of the Danish wolf ’ (juni 2015), Copenhagen Post, http://cphpost. dk/news/research-project-reveals-the-secrets-of-the-danish-wolf.html.

Hoofdstuk 12

Sergej Zimovs artikel over de mammoetsteppe en het aantal dieren dat er leefde: ‘Mammoth steppe: a high-productivity phenomenon’ (december 2012), Zimov et al., Quaternary Science Reviews, volume 57, p. 26-45, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0277379112003939.

Sergej Zimovs artikel over de pogingen om de mammoetsteppe opnieuw te creëren: ‘Pleistocene Park: Return of the Mammoth’s Ecosystem’ (mei 2005), Science, volume 308, p. 796-798, http://reviverestore.org/wp- content/uploads/2014/10/Science-2005-Zimov-796-8.pdf.

Hoofdstuk 13

Het oudste geanalyseerde genoom is van een paard dat 700.000 jaar geleden leefde: ‘World’s Oldest Genome Sequenced From 700,000-Year- Old Horse DNA’ (juni 2013), National Geographic, http://news. nationalgeographic.com/news/2013/06/130626-ancient-dna-oldest- sequenced-horse-paleontology-science/.

Over bloed en collageen dat in een dinosaurusfossiel is gevonden: ‘75-million-year-old dinosaur blood and collagen discovered in fossil fragments’ (juni 2015), The Guardian, https://www.theguardian.com/ science/2015/jun/09/75-million-year-old-dinosaur-blood-and-collagen- discovered-in-fossil-fragments.

De website van Jack Horner: http://www.montana.edu/earthsciences/ facstaff/horner.html.
Jacks TED-lezing: ‘Building a dinosaur from a chicken’ (maart 2011), https://www.ted.com/talks/jack_horner_building_a_dinosaur_from_a_ chicken?language=en.

De website van Arhat Abzhanov: http://www.imperial.ac.uk/people/a. abzhanov.

Arhats wetenschappelijke artikel over kuikens die een bek krijgen: ‘A molecular mechanism for the origin of a key evolutionary innovation, the bird beak and palate, revealed by an integrative approach to major transitions in vertebrate history’ (juni 2015), Bhullar et al., Evolution, volume 69, p. 1665-1677, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ evo.12684/abstract.

Hoofdstuk 14

Ben Minteers artikel over de problemen rond het opnieuw tot leven wekken van soorten: ‘Is it right to reverse extinction?’ (mei 2014), Nature, volume 509, http://www.nature.com/news/is-it-right-to- reverse-extinction-1.15212.

Een langer artikel van hem over hetzelfde onderwerp: ‘Extinct Species Should Stay Extinct’ (december 2014), Slate, http://www.slate.com/ articles/technology/future_tense/2014/12/de_extinction_ethics_why_ extinct_species_shouldn_t_be_brought_back.html.

De website van Susan Clayton: http://discover.wooster.edu/sclayton/

Boek over de mogelijkheden van het opnieuw tot leven wekken van dieren met een focus op ethiek: Mendel’s Ark: Biotechnology and the Future of Extinction (2014), Amy Fletcher, Springer, http://www. springer.com/gp/book/9789401791205.

Boek dat de ethiek rond het opnieuw tot leven wekken van uitgestorven diersoorten op een rijtje zet: Oksanen (red.): The Ethics of Animal Re- creation and Modification: Reviving, Rewilding, Restoring (februari 2014) Palgrave, http://www.palgrave.com/us/book/9781137337634.

Een artikel over de ethische kwesties rond het opnieuw tot leven wekken van uitgestorven diersoorten: ‘The Ethics of Reviving Long Extinct Species’ (juli 2013), Sandler, Conservation Biology, volume 28, p. 354-360, http://hettingern.people.cofc.edu/150_Spring_2015/Sandler_ Ethics_of_Reviving_Long_Extinct_Species.pdf.

Reportage over de problemen rond het discussiëren over de mogelijkheden en problemen van een technologie die in de praktijk nog niet bestaat: ‘All This Talk About De-Extinction Is Endangering the Whole Idea’ (maart 2014), Motherboard, http://motherboard.vice.com/en_ca/ read/all-this-talk-about-de-extinction-is-endangering-the-whole-idea.

Hoofdstuk 15

Het artikel waarin wordt geprobeerd het aantal dieren te schatten op de mammoetsteppe staat genoemd als referentie bij hoofdstuk 12.

Sergejs wetenschappelijke artikel over de hoeveelheid koolstof in de permafrost: ‘Permafrost and the Global Carbon Budget’ (juni 2006), Zimov et al., Science, volume 312, https://imedea.uib-csic.es/master/ cambioglobal/Modulo_V_cod101619/Permafrost%20response.pdf.

Wetenschappelijk artikel over de koppeling tussen het klimaat en
het koolstof in de smeltende permafrost: ‘Climate change and the permafrost carbon feedback’ (april 2015), Schuur et al., Nature, volume 520, p. 171-179, http://www.nature.com/nature/journal/v520/n7546/full/ nature14338.html%3FWT.ec_id%3DNATURE-20150409.

Een diepgaande reportage, van mij, over de smeltende permafrost in Siberië: ‘Det svarta hotet’ (november 2015), Forskning & Framsteg, http://fof.se/tidning/2015/10/artikel/svarta-hotet.

Het gebrek aan grote grazers veroorzaakt een heleboel problemen, bijvoorbeeld het feit dat er te weinig poep is: ‘How Poop Made
the World Go ‘Round’ (november 2015), The Atlantic, http://www. theatlantic.com/science/archive/2015/11/how-the-poop-of-giant- animal-species-kept-the-world-healthy/413608/.

*

Hieronder heb ik ook wat op een rijtje gezet van de kritiek en het theoretische debat dat gaande is tussen verschillende onderzoekers
over de mogelijkheden om uitgestorven dieren opnieuw tot leven te wekken. Het is interessante literatuur om je in te verdiepen. Dit zijn wat artikelen die een goed begin zijn. De ethiek wordt verder bediscussieerd in hoofdstuk 14.

Twee artikelen (voor en tegen) en een hoofdartikel in het tijdschrift Biogeography:
‘De-extinction: raising the dead and a number of important questions’ (maart 2014), Heard, Frontiers of Biogeography, volume 6.

‘From dinosaurs to dodos: who could and should we de-extinct?’ (maart 2014), Jones, Frontiers of Biogeography, volume 6.
‘De-extinction in a crisis discipline’ (maart 2014), Donlan, Frontiers of Biogeography, volume 6. Link naar alle artikelen: http://www.biogeography.org/html/fb/ FBv06i01_All.pdf.

Een bioloog die erg positief staat tegenover de experimenten: ‘As far as we can go, as far as we want to go …’ Greene, Centre for humans and nature, http://www.humansandnature.org/conservation-extinction- harry-w.-greene.

Een bioloog die heel kritisch staat tegenover de pogingen om dieren opnieuw tot leven te wekken: ‘Resurrected mammoths and dodos? Don’t count on it (maart 2013), Ehrenfeld, The Guardian, http://www. theguardian.com/commentisfree/2013/mar/23/de-extinction-efforts- are-waste-of-time-money.

Een andere zeer kritische bioloog: ‘The Case Against De-Extinction: It’s a Fascinating but Dumb Idea’ (januari 2014), Ehrlich, Environment 360, http://e360.yale.edu/feature/the_case_against_de-extinction_its_a_ fascinating_but_dumb_idea/2726/.

Nog een zeer kritische bioloog: ‘Opinion: The Case Against Species Revival’ (maart 2013), Pimm, National Geographic, http://news. nationalgeographic.com/news/2013/03/130312–deextinction- conservation-animals-science-extinction-biodiversity-habitat- environment/.